จำปีขาว

จำปี (White sandalwood) จัดเป็นไม้ดอกไม้ประดับที่นิยมปลูกมาตั้งแต่สมัยโบราณ เพราะนิยมนำดอกที่มีกลิ่นหอมมาใช้ในการมงคลต่างๆ อาทิ ไหว้พระ ทรงน้ำพระ หรือ กราบไหว้ผู้ใหญ่ และพิธีกรรมทางศาสนา ทั้งในรูปของดอกจำปีเดี่ยวหรือห้อยเป็นพวงมาลัย นอกจากนั้น ยังนิยมนำดอกมาวางไว้ในห้องเพื่อปรับกลิ่นอากาศให้มีกลิ่นหอม
วงศ์ : MAGNOLIACEAE
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Michelia alba DC.
ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ : Michelia longifolia Blume
ชื่อสามัญ : – White sandalwood – White champaka – White jade orchid tree • ชื่อท้องถิ่น ภาคกลาง และทั่วไป – จำปี ภาคเหนือ – จุมปี – จุ๋มปี๋
ถิ่นกำเนิด และการแพร่กระจาย จำปีมีถิ่นกำเนิดในถิ่นกำเนิดในแถบประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมทั้งอินเดีย และประเทศจีนตอนใต้
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ลำต้น จำปีเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ลำต้นสูงประมาณ 10-15 เมตร และหากอยู่บนที่สูงจะสูงได้มากถึง 20 เมตร ลำต้นแตกกิ่งก้านมาก จนแลดูเป็นทรงพุ่มหนา เปลือกลำต้นยังเล็กมีสีเทา เมื่อโตเต็มที่จะเปลี่ยนเป็นสีเทาอมน้ำตาล ผิวลำต้นแตกเป็นร่องตามแนวยาวของลำต้น กิ่งเปราะ และหักง่าย
ใบ ใบจำปี ออกเป็นใบเดี่ยว เรียงสลับกันบนกิ่ง ใบมีรูปหอก มีก้านใบยาว 1.5-2 เซนติเมตร ขนาดใบประมาณ 5-10 เซนติเมตร ยาวประมาณ 10-20 เซนติเมตร โคนใบสอบ ปลายใบแหลม แผ่นใบเรียบ และขอบใบเรียบ แผ่นใบมีสีเขียวอ่อน มีเส้นกลางใบสีขาวอมเขียวชัดเจน แผ่นใบค่อนข้างหนา และเหนียว
ดอก ดอกจำปี ออกเป็นดอกเดี่ยวบริเวณปลายยอด ประกอบด้วยกลีบดอกที่เรียงช้อนกัน 8-12 กลีบ แต่ละกลีบมีลักษณะรียาว 4-5 เซนติเมตร แผ่นกลีบมีสีเหลืองหรือสีครีม ถัดมาตรงกลางดอกด้านในจะเป็นเกสรตัวผู้จำนวนมาก ก้านเกสรตัวผู้ยาวประมาณ 1 เซนติเมตร มีลักษณะคล้ายเมล็ดข้าวสาร ถัดมาตรงกลางสุดจะเป็นเกสรตัวเมียที่มีลักษณะเป็นแท่งกลม และมีปลายเกสรคล้ายฝักข้าวโพด ด้านล่างเกสรจะเป็นรังไข่ ทั้งนี้ ดอกจำปีจะออกดอกได้ตลอดทั้งปี และดอกจะบานในช่วงค่ำ ประมาณ 2-3 ทุ่ม เมื่อบานจะส่งกลิ่นหอมอบอวนไปจนถึงรุ่งสาง
ผล ผลจำปีมีลักษณะออกเป็นกระจุกแน่น 15-25 ผล/ก้านผล มีก้านผลยาวประมาณ 10-20 เซนติเมตร แต่ละผลมีลักษณะทรงกลม เปลือกผลอ่อนมีสีเขียวอ่อน ผลแก่มีสีเขียมอมน้ำตาล และมีปุ่มสีน้ำตาลกระจายทั่วผล ส่วนผลสุกจะมีสีแดง เปลือกผลค่อนข้างหนา ด้านในผลมีเมล็ดสีดำ 1-4 เมล็ด
ประโยชน์จำปี 1. จำปีออกดอกได้ตลอดทั้งปี เมื่อดอกบานจะส่งกลิ่นหอมอ่อนๆกระจายโดยรอบ และส่งกลิ่นหอมนานยันรุ่งเช้า จึงนิยมปลูกเป็นไม้เพื่อประดับดอก และเพื่อให้เกิดกลิ่นหอมรอบบ้านเมื่อดอกบาน 2. ดอกจำปีเมื่อบานนิยมเก็บมาวางไว้ในห้องนอน ห้องน้ำ หรือห้องรับแขก เพื่อปรับกลิ่นอากาศให้หอม 3. ดอกจำปีมีลักษณะเป็นกรวยยาว กลีบดอกมีสีเหลืองครีม นิยมใช้ห้อยพวงมาลัย 4. ดอกจำปีมีกลิ่นหอมอ่อนๆ นิยมเก็บมาบูชาพระ ถวายพระ หรือกราบไหว้ผู้ใหญ่หรือใช้ในพิธีกรรมทางศาสนา
การเก็บดอกจำปี คนโบราณหรือผู้ปลูกจำปีจำหน่ายดอกจะเก็บดอก 2 รอบ คือ รอบแรกในช่วง 2-3 ทุ่ม และรอบสองในช่วงเช้าตรู่
การปลูกจำปี จำปีสามารถปลูกได้ด้วยเมล็ด และการตอนกิ่ง แต่ส่วนมากจะใช้วิธีการตอนกิ่ง เพราะจะได้ต้นที่ไม่สูงนัก และสามารถติดดอกได้เร็วกว่าการปลูกด้วยเมล็ด
การตอนกิ่ง กิ่งจำปีที่ใช้ตอน ควรเป็นกิ่งที่มีอายุตั้งแต่ 1 ปี ขึ้นไป ขนาดกิ่งประมาณเท่านิ้วก้อยหรือนิ้วหัวแม่มือ เปลือกกิ่งมีสีน้ำตาล จากนั้น ใช้มีดกรีดควั่นกิ่งเป็นวงกลม 2 จุด ให้ห่างกันประมาณ 1 นิ้ว หรือ 3 เซนติเมตร แล้วตัดเปลือกหุ้มออก ก่อนจะใช้มีดขูดเยื่อหุ้มออกจนถึงแก่นไม้ จากนั้น นำถุงตอนกิ่งที่บรรจุด้วยขุ๋ยมะพร้าวเปียกมาหุ้มรัดบริเวณควั่นกิ่ง ด้วยการผ่าถุงตอนออกเป็นร่องตามขวาง แล้วมัดด้วยเชือกฟางให้แน่น หลังจากนั้น ประมาณ 1-2 เดือน กิ่งจะแตกรากจนมีสีน้ำตาลจึงตัดกิ่งลงเพาะต่อในถุงเพาะชำ ก่อนจะดูอีกประมาณ 1 เดือน แล้วค่อยนำปลูกลงแปลง